Obowiązek alimentacyjny to nic innego, jak konieczność dostarczania środków do życia określonym osobom, w określonych sytuacjach. Obowiązek ten spoczywa na krewnych w linii prostej, rodzeństwie i małżonkach. W pierwszej kolejności obowiązek mają zstępni, czyli dzieci, wnuki i prawnuki przed wstępnymi, czyli rodzicami, dziadkami i pradziadkami. Wstępni natomiast obowiązek alimentacyjny mają przed rodzeństwem (rodzonym i przyrodnim), które jest krewnymi w linii bocznej.
Obowiązek alimentacyjny może występować w różnych konfiguracjach między krewnymi w linii prostej oraz rodzeństwem np. dziadkowie mogą wystąpić o alimenty od wnuków i nawzajem, pod warunkiem, jednak że nie ma innych osób, które byłyby bliższe stopniem pokrewieństwa.
Najczęściej w praktyce mamy jednak do czynienia z obowiązkiem alimentacyjnym rodziców wobec dzieci oraz małżonków wobec siebie nawzajem. Ta druga sytuacja została omówiona w artykule dotyczącym rozwodu.
W myśl art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Z kolei zgodnie z przepisem art. 91 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Nie ma zatem granicy wiekowej, od której ustaje obowiązek alimentacyjny. Rodzice mają obowiązek dostarczania swoim dzieciom środków utrzymania i wychowania dopóty, dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Jeśli zatem dziecko ukończyło 18 lat, ale nadal uczy się i nie ma swoich dochodów, na jego rodzicach nadal spoczywa obowiązek alimentacyjny.
Przy ustalaniu kwoty alimentów bierze się pod uwagę dwa, zasadnicze czynniki: usprawiedliwione potrzeby uprawnionego (dziecka) i możliwości majątkowe i zarobkowe rodzica.
Na koszty z tytułu usprawiedliwionych potrzeb dziecka składają się najczęściej wydatki na:
Na możliwości zarobkowe i majątkowe składają się nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane lecz również takie, które osoba zobowiązana może, a nawet powinna uzyskiwać biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy oraz jej stan zdrowia, wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Tym samym, możliwości zarobkowe nie mogą być utożsamiane z faktycznie osiąganym dochodem. Pod uwagę brane są także dochody jakie zobowiązany mógłby uzyskiwać np. w sytuacji gdy pracuje on w niepełnym wymiarze godzin lub dorywczo mimo, że posiada kwalifikacje i wykształcenie, dzięki którym mógłby wykonywać zawód wysoko wynagradzany. Przy obliczaniu rzeczywistego dochodu jaki osiąga zobowiązany bierzemy pod uwagę nie tylko pensję podstawową, ale również wszelkiego rodzaju premie, dodatki, nagrody czy świadczenia z funduszu socjalnego. Jeśli zobowiązany prócz wynagrodzenia za pracę posiada jeszcze inne źródła dochodu to również bierzemy je pod uwagę przy ustalaniu możliwości alimentacyjnych zobowiązanego. Chodzić tu będzie np. o dochód z tytułu wynajmu mieszkania, czy dzierżawy, a także odszkodowania. Jeśli zobowiązany do alimentacji nie jest już osobą aktywną zawodowo przy ustalaniu zakresu obowiązku alimentacyjnego sąd będzie brał pod uwagę wysokość otrzymywanej renty czy emerytury.
W świetle art. art. 135 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. Jak widać, osobiste starania jednego z rodziców względem dziecka są nie mniej ważne, niż spełnianie obowiązku alimentacyjnego przez zapłatę kwot pieniężnej. Brak sprawowania osobistej pieczy nad dzieckiem wpływa zatem na zakres obowiązku alimentacyjnego rodzica w tym sensie, że może on być zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych w wyższej wysokości, niż rodzic, który sprawuje pieczę nad dzieckiem i swój obowiązek alimentacyjny wykonuje w części lub w całości poprzez osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka. Ocena, czy osobiste starania względem dziecka wyczerpują obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w całości, czy tylko częściowo, zależy przede wszystkim od wieku dziecka. Jeżeli kilkuletnie dziecko wymaga stałej pieczy oraz osobistych starań rodzica, który wskutek tego nie może wykonywać pracy zarobkowej lub może ją wykonywać w ograniczonym zakresie, to najczęściej cały ciężar dostarczania środków materialnych na utrzymanie dziecka poniesie drugi rodzic. Zdarzało się już w praktyce naszej kancelarii, że wnosiliśmy o zasądzenie kwoty równej sumie wszystkich wydatków na rzecz dziecka z uzasadnieniem, że drugi z rodziców spełnia swój obowiązek alimentacyjny w całości poprzez osobiste starania w opiece i wychowaniu dziecka.
Alimenty mogą być ustalone jeszcze przed lub w trakcie trwania sprawy o rozwód. Można również w trakcie sprawy o rozwód żądać zabezpieczenia roszczenia o alimenty przez ich wypłatę w określonej wysokości do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Orzeczenie o alimentach na rzecz małoletnich dzieci w przypadku wszczęcia sprawy rozwodowej jest obligatoryjne. Oznacza to, że sąd ma obowiązek określić w wyroku rozwodowym wysokość obowiązku alimentacyjnego jednego (lub obojga) z rodziców. Jeśli dziecko pochodzi z nieformalnego związku, a jeden z rodziców uchyla się od udziału w jego kosztach utrzymania, konieczne jest złożenie pozwu o rozwód. Aby uzyskać alimenty niezależnie od sprawy rozwodowej, należy złożyć pozew o alimenty do sądu rejonowego miejsca zamieszkania osoby uprawnionej albo do sądu rejonowego miejsca zamieszkania strony pozwanej.
Zdarza się, że Strony np. w trakcie sprawy o rozwód zawierają porozumienie w sprawie alimentów, godząc się na określoną kwotę, płatną co miesiąc do rąk jednego z nich (z reguły tego, przy którym zostaje ustalone miejsce zamieszkania dziecka). Często jednak zobowiązany z tytułu alimentów zarzuca zawyżenie kwoty, a rodzic reprezentujący dziecko powołuje się na ich niedoszacowanie. Wówczas, aby uzyskać alimenty w żądanej wysokości, należy wykazać wysokość wydatków ponoszonych na opiekę i wychowanie dziecka. Są to wszelkie faktury, imienne rachunki, umowy o prowadzenie zajęć dodatkowych, karnety, bilety miesięczne itd. Należy pamiętać, że zwykłe paragony nie mają takiej mocy dowodowej, jak np. faktura. Jeśli zatem jeden z rodziców zamierza wystąpić przeciwko drugiemu o alimenty na rzecz dziecka, powinien zawczasu zgromadzić ww. dokumenty.
Bywa czasem, że taki proces trwa od kilku miesięcy nawet do dwóch lat. Dlatego też, jak już wspomniano wyżej, warto w pozwie złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia przez wypłatę alimentów na czas toczącego się postępowania.
W pozwie o alimenty należy odpowiednio uzasadnić żądanie. Poza wskazaniem wydatków na dziecko i dołączeniem dowodów na ich wysokość trzeba opisać sytuację majątkową obojga rodziców i wyjaśnić, że strona pozwana jest w stanie płacić alimenty w podanej w pozwie wysokości. Jak wspomniano wyżej, Sąd ustala wysokość alimentów w oparciu o usprawiedliwione potrzeby uprawnionego i możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego. Nie ma zatem jednej stawki, jaką można zastosować w każdym przypadku. Bywa bowiem, że kwota zasądzonych alimentów wynosi od kilkuset do nawet kilku, czy kilkunastu tysięcy złotych. Wszystko zależy od okoliczności indywidualnych konkretnej sprawy. Sąd bierze również pod uwagę wysokość koniecznych wydatków na własne utrzymanie rodzica zobowiązanego do zapłaty. Oczywistym jest, że alimenty w wyższej kwocie będą ustalone w przypadku gdy zobowiązany ma dobrze płatną pracę, jest zabezpieczony finansowo i ma bogate doświadczenie zawodowe, niż gdy Pozwany otrzymuje minimalne wynagrodzenie, z czego ponosi wydatki na własne utrzymanie, a z przyczyn niezależnych od siebie nie może podjąć innej, lepiej płatnej pracy.
W razie zmiany okoliczności, na podstawie których sąd orzekł o wysokości alimentów lub strony zawarły ugodę, zarówno uprawniony z tytułu alimentów, jak również zobowiązany mogą złożyć wniosek o zmianę tego orzeczenia. Inaczej mówiąc jeśli zwiększyły się lub zmniejszyły potrzeby uprawnionego lub zwiększyły się lub zmniejszyły możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego, można wnosić odpowiednio o podwyższenie lub obniżenie alimentów nawet, jeśli zostały ustalone w prawomocnym wyroku sądu.
Do podwyższenia alimentów dochodzi najczęściej w drodze procesu zainicjowanego pozwem o podwyższenie alimentów złożonym przez uprawnionego (osobiście, jeśli jest już pełnoletni lub reprezentowanego przez drugiego z rodziców). Okoliczności przemawiające za podwyższeniem alimentów:
Do obniżenia oraz uchylenia alimentów może dojść również w drodze procesu, po złożeniu przez zobowiązanego do ich uiszczania pozwu. Należy pamiętać, że strona zobowiązana nie jest zwolniona z kosztów sądowych, musi zatem wnieść od takiego pozwu opłatę. Również w tym przypadku podstawą obniżenia alimentów jest zmiana okoliczności, które były podstawą do zasądzenia pierwotnej wysokości świadczeń na rzecz uprawnionego. Najczęściej chodzi tu o sytuacje, gdy:
Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych nie ma obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Powyższe wynika z art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Nie ma przy tym znaczenia, czy dochodzimy alimentów na dziecko czy byłego małżonka.
Strona zobowiązania z tytułu alimentów ponosi zaś koszty sądowe, w szczególności uiszcza opłatę od pozwu. Obowiązek ten uaktualnia się w przypadku złożenia pozwu o obniżenie alimentów, czy o ich uchylenie. Powód powinien uiścić opłatę stosunkową w zależności od wartości przedmiotu sporu. Osoby, będące w trudnej sytuacji materialnej mogą wnosić o zwolnienie z kosztów sądowych.
Analizujemy każdą sprawę indywidualnie, podejmujemy czynności przedsądowe, uczestniczymy w negocjacjach, a w razie braku zawarcia ugody, reprezentujemy Strony na etapie sądowym. Dokładamy wszelkiej staranności w formułowaniu pism procesowych, w tym tych z wnioskami dowodowymi. Jest to o tyle istotne, że od mocy dowodowej zgromadzonego materiału zależeć będzie jego wynik. Pozostajemy również w stałym kontakcie z naszymi klientami i jesteśmy do ich dyspozycji w razie dodatkowych pytań, czy jakichkolwiek wątpliwości związanych ze sprawą.
